NAJSTARIJA ZAJEDNIČKA POLITIKA ZA ZEMLJE ČLANICE EU KOJA SE ZASNIVA NA FINANSIJSKOJ SOLIDARNOSTI
Evropska regionalna politika je osnovna politika Evropske unije i zasniva se na „finansijskoj solidarnosti”. Nivo razvijenosti država Evropske unije je dosta različit, a također postoje velike razlike u regionalno-ekonomskoj razvijenosti unutar pojedinih država – članica EU. Iz ovih razlika se čak oko 1/3 budžeta Evropske unije usmjerava prema manje razvijenim regionima, u cilju ostvarivanja ekonomskog i socijalnog ujednačavanja unutar cjelokupnog prostora Unije. Za realizaciju ove strategije Evropska unija je, u periodu 2000. – 2006.godine, izdvojila oko 560 milijardi EUR-a, što je najbolji pokazatelj značaja navedene politike.
Regionalna politika EU ima za cilj konkretne rezultate, koji jačaju ekonomsku i socijalnu koheziju kako bi se premostile razlike u razvijenosti između regiona.Uz pomoć regionalne politke EU, finansiraju se projekti od kojih korist imaju regioni, lokalne zajednice i građani.
Projekti regionalnog ekonomskog razvoja, koji su usmjereni na opći društveni rast standarda stanovništva, realizuju se u oblastima razvoja:
- regionalne saobraćajne infrastrukture: putne, željezničke, aerodromske i sl.,
- poduzetništva i generisanja zaposlenosti,
- turizma,
- ruralnog razvoja i
- projekata iz oblasti upravljanja industrijskim zonama, tehnološkim parkovima i inovacijskim centrima.
Može se reći da efekti punopravnog članstva EU, potpomognuti ciljanom regionalnom politikom, mogu pokazati konkretne rezultate. Najbolji primjer je Irska, čiji je nivo GDP-a prije pristupa EU predstavljao 64% EU prosjeka, dok je danas jedan od najviših u Evropi. Stoga je od 2004. godine jedan od osnovnih prioriteta regionalne politike EU što brže približavanje životnog standarda novih članica prosjeku EU.
Evropska regionalna politika je u suštini politika solidariteta, usmjerena prioritetno prema nerazvijenim regijama. Od ove politike neposrednu korist imaju građani kroz razvoj infrastrukture, otvaranje novih radnih mjesta i podizanje životnog standarda
Ciljevi i vrijednosti regionalne politike EU
Zakonodavstvo iz područja regionalne politike EU temelji se na četiri glavna operativna načela: koncentracija, komplementarnost, programiranje i partnerstvo.
Koncentracija - Sredstva se uglavnom koncentrišu na ograničen broj prioritetnih ciljeva, tj. na područja gdje su problemi najveći i gdje bi doprinos Unije mogao biti najdjelotvorniji.
Komplementarnost - Postojeće i buduće nacionalne politike trebale bi biti usmjerene ka istim ili sličnim ciljevima kako bi se dopunile aktivnosti EU.
Programiranje - U početku su fondovi EU finansirali uglavnom pojedinačne projekte, ali to nije doprinijelo boljoj usklađenosti između nacionalnih i aktivnosti EU. Ranih osamdesetih godina, Evropska komisija je prvi put pokušala dati takvim aktivnostima programski karakter kako bi se podcrtala njihova zajednička usklađenost.
Partnerstvo - Aktivnosti EU podrazumijevaju blisku saradnju između Komisije i mjerodavnih nacionalnih, regionalnih ili lokalnih vlasti koje određuje svaka država članica.
Regionalne integracije - politička persepktiva
Evropska regionalna politika se temelji na finansijskoj solidarnosti i koheziji. Solidarnost je značajna zbog toga što je regionalna politika usmjerena na građane, lokalne zajednice i regione koji su u ekonomskom i socijalnom smislu manje razvijeni od prosjeka EU, dok kohezija uvažava prednosti smanjivanja razlika u razvoju i prihodima između siromašnijih i bogatijih zemalja i regiona.
Regionalna politika omogućava prijenos više od 35% budžeta EU sa bogatijih članica na slabije razvijene regije.
Istovremeno, regionalnom politikom EU predviđa se obaveza članica da uvedu administrativnu podjelu u skladu sa NUTS klasifikacijom (Nomenclature of Units for Territorial Statistics-Nomenklatura jedinica za teritorijalnu statistiku). Iako države koje još nisu članice EU nisu obavezne uvoditi ovu vrstu klasifikacije, za pregovore o pridruživanju potrebno je imati neku vrstu regionalne klasifikacije.
Više NUTS 1 regija imaju mnogoljudnije članice EU: Njemačka - 16, Francuska - 9, Italija - 5, Grčka - 4 , Španija - 7, Velika Britanija - 12.
Tabela 1. NUTS 2 i 3 klasifikacije u nekim od zemalja Europske unije, pregled po nekim članicama EU.
|
Članica |
NUTS 2 (0,8 – 3 mil.) |
NUTS 3 (0,15 – 0,8 mil.) |
|
Rumunija |
8 regija |
41 okrug + Bukurešt |
|
Poljska |
16 vojvodstava |
45 prefektura |
|
Češka |
8 grupa regija |
14 regiona |
|
Mađarska |
7 regija |
19 okruga + Budimpešta |
|
Bugarska |
8 planskih regija |
28 oblasti |
|
Slovenija |
2 regije |
12 statističkih regija |
|
Estonija |
1 regija |
5 grupa okruga |
|
Belgija |
11 provincija |
43 okruga |
|
Austrija |
9 okruga |
35 okruga |
|
Portugalija |
7 regija |
30 grupa opština |
Izvor: http://ec.europa.eu/eurostat/ramon/nuts/statistical_regions_en.html
Evropska unija naročito insistira na uvođenju NUTS 3 podjele, odnosno podjele na teritorijalne jedinice koje imaju između 150.000 i 800.000 stanovnika, kao uslov da bi zemlja mogla da pristupi strukturnim fondovima. NUTS 3 podjela se naročito zahtjeva za potrebe prekogranične saradnje, sa izraženom ulogom lokalnih zajednica.
NUTS 2 podjela se zahtjeva u svrhu planiranja državnih razvojnih strategija u oblasti regionalnog razvoja, socijalne politike, industrijske politike i politike državnih pomoći nerazvijenim regionima sa visokim stepenom nezaposlenosti i socijalnih problema. S obzirom na navedeno, formiranje regiona je zahvatilo i zemlje u kojima takvi regioni do sada nisu postojali, a sve u svrhu pristupa evropskim fondovima. Važno je istači da sredstva EU za ujednačavanje regionalnog razvoja nisu dostupna samo državama članicama, već i zemljama koje su u postupku pridruživanja Uniji. Međutim, kao posebna stavka u regionalnoj politici EU, predviđa se obaveza država da donesu višegodišnje planove regionalnog razvoja.
Regionalni fondovi EU i njihovi ciljevi
Glavni finansijski instrumenti za realizaciju regionalne politike Evropske unije su strukturni i kohezioni fondovi.
Strukturni fondovi
Postoje četiri strukturna fonda, a osnovni principi njihovg funkcionisanja su: fokusiranost na prioritetne ciljeve razvoja, višegodišnje programiranje, partnerstvo između Evropske komisije i vlasti na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou zemlje članice, te sufinansiranje.
Državni nivo vlasti ima obavezu razviti višegodišnji Nacionalni plan razvoja, kao temelj za korištenje strukturnih fondova. Srednji nivo tad ima ovlasti kreirati i provesti specifičan projekt u skladu s općim programima sve dok su programski nacrt i provedba u skladu s detaljnim zahtjevima i procedurama EU.
Postoje četiri strukturna fonda:
Ustanovljen je 1975. godine kao finansijski najznačajniji strukturni fond koji podstiče izgradnju infrastrukture ( saobraćaj, industrija, životna sredina) razvoj male privrede, zapošljavanje, obrazovanje i zdravstvenu zaštitu.
Ustanovljen 1958. godine i namjenjen je rješavanju socijalnih pitanja i provođenju programa osposobljavanja za rad nezaposlenih i hendikepiranih kategorija stanovništva. Istovremeno, to je najvažniji instrument za smanjenje nezaposlenosti.
Podrazumjeva prvenstveno subvencije prihoda za poljoprivrednike zemalja članica koje čine otprilike 45 % rashoda EU.
Ustanovljen je 1993. godine radi finasiranja projekata modernizacije kapaciteta za ribarstvo (brodovi, luke), kao i unapređenje proizvodnje i marketinga ribarskih proizvoda.
Kohezioni fond
Kohezioni fond je specijalni fond ustanovljen 1993. godine u svrhu pomoći slabije razvijenim zemljama članicama ( čiji GDP iznosi manje od 90 % prosjeka u EU ).Tri posto rashoda EU godišnje se trenutno dodjeljuju kohezionim fondovima, prvenstveno kroz trans-evropski transport i projekte zaštite okoliša. Koheziona sredstva se dodjeljuju specifičnim projektima minimalne veličine 5 miliona eura. Zahtjevano sufinansiranje uglavnom iznosi 15-20 %. Da bi se zadovoljio visoki zahtjev minimalne veličine, ulaganja iz više zasebnih lokalnih ili regionalnih zajednica mogu biti povezana u jedan projekt.
Ključne institucije EU i njihova uloga u regionalnoj politici
Komitet regiona
Komitet regiona je političko tijelo, koje predstavlja glas lokalnih i regionalnih vlasti u srcu Evropske unije i osnovano je kako bi se ostvarila dva osnovna cilja. Prvo, tri četvrtine EU zakonodavstva se primjenjuje na lokalnom ili regionalnom nivou, te im je na ovaj način omogućeno da učestvuju u izradi zakona i propisa. Drugo, uključivanjem izabranog nivoa vlasti koji je najbliži građanima po pitanju EU, smanjuje se distanca koja se počela stvarati između EU i njenih građana.
Vijeće EU i Europska komisija su obavezni da konsultuju Komitet regiona kod donošenja svih dokumenata i propisa koji mogu imati reperkusije na regionalni ili lokalni nivo.
Evropski socijalni i ekonomski komitet
Ovaj komitet je konsultativno tijelo koje omogućava predstavnicima mnogih društveno orijentiranih interesnih skupina formalnu platformu za izražavanje njihovih pogleda i stavova po pitanjima od značaja za Evropu. Zajednički izgrađeni stavovi ovog komiteta se prosljeđuje višim institucijama poput Komisije, Vijeća i Parlamenta, te stoga on ima ključnu ulogu u procesu donošenja odluka. Komitet ima 344 člana koji dolaze iz različitih ekonomskih i društvenih interesnih skupina grupisanih u tri grupe: poslodavci, uposlenici i druge interesne skupine. Komitet ima 6 sekcija.
Evropska komisija
Evropska komisija daje prijedloge za raspodjelu Strukturnih fondova o čemu odlučuju Vijeće i Parlament EU. U kontekstu regionalne politike, naročito je bitno istaknuti Generalni direktorat za regionalnu politiku, čija je uloga da jača ekonomsku, socijalnu i teritorijalnu koheziju kroz smanjenje razlika u nivou razvoja između regiona zemalja članica EU.
Vijeće Evropske unije
Vijeće EU je glavno političko tijelo za donošenje odluka. U njegovom radu učestvuju ministri država članica EU u ovisnosti o temi koja se razmatra ( poljoprivreda, socijalna politika, razvoj, vanjski poslovi). Države članice se smjenjuju svakih šest mjeseci na mjestu predsjedavajućeg. Vijeće EU treba razlikovati od Evropskog vijeća koje je skup šefova država i vlada članica EU i od Vijeća Europe u Strazburu koje je institucija za zaštitu ljudskih prava i demokratije te promociju saradnje među 48 država Evrope.
Vijeće je odgovorno za:
Jedna od njegovih važnih uloga u oblasti regionalne politike jeste da zajedno sa Evropskim parlamentom usvaja Budžet EU te priprema i utvrđuje dugoročne finansijske perspektive EU čiji su dio i fondovi EU, kako oni namjenjeni državama članicama tako i predpristupni namjenjeni kandidatima za članstvo, potencijalnim kandidatima i susjedima.
Evropski parlament
Evropski parlament je jedina multi-nacionalna institucija, čiji se članovi biraju direktno na demokratskim izborima. Evropski parlament donosi zakonske akte i druge propise koji imaju direktan utjecaj na život građana u EU. Rad Evropskog parlamenta donosi zakonske akte i druge propise koji imaju direktan utjecaj na život građana u EU. Rad Europskog parlamenta je organizovan kroz aktivnosti radnih tijela i veliki broj komisija, među kojima je Komisija za regionalnu politiku.
Ova Komisija je odgovorna za: